Ons nieuwste erfgoed: papierscheppen in Rotterdam
Sinds november 2022 staan we dus bijgeschreven op de inventarislijst van het Immaterieel Erfgoed Nederland. Op uitnodiging van papierschepper Leo Hoegen van de Papierderij in Utrecht hebben Ewald Weijers van papiermakerij Doesburg, en ik ons samen ingeschreven
We doen dit gezamenlijk, omdat we dit ambacht serieus nemen en ons in Nederland willen verenigen om samen de kennis van deze techniek te borgen en toekomstbestendig te maken. Ieder van ons heeft een eigen pagina en eigen programma. Samen willen we werken aan een gilde en professionale kennisoverdracht in de vorm van een papierscheppers opleiding. Deze borgingsacties zijn een vereiste om je in te kunnen schrijven en we worden hierin geadviseerd wanneer we dat nodig achten. Wij hopen de juiste mensen in het onderwijs of andere werkvelden te kunnen bereiken om het een plek te geven buiten onze werkplaatsen. Hieronder de tekst zoals je het ook op de website van het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN) kan lezen.
INVENTARIS
Beschrijving
Papierscheppen is het maken van papier van pulp. Dat kan van oud papier, textiel of van delen van een plant of boom zijn, als het maar vezels heeft. De vezels worden klein gescheurd, gesneden of gesnipperd en in water geweekt tot het een papje is. In een schepkuip wordt het mengsel (1 à 2% vezels, de rest water) gelijkmatig verdeeld. De papierschepper haalt een zeef met een losse rand (het schepraam) door de kuip heen tot boven het wateroppervlak. De pulp blijft in de zeef achter. Als het meeste water eruit gelopen is, wordt de zeef met een drukkende beweging omgedraaid op een vochtige vilten doek (koetsen), zodat de pulp als een laag op de doek ligt. Op dit vel in wording wordt een vilten doek gelegd, waarop weer een vers geschept vel kan komen. Als er zo een stapel is ontstaan, wordt deze geperst tot al het water eruit is. Vervolgens worden de vellen te drogen gehangen aan lijnen. Als ze droog zijn, worden ze nog minimaal één dag geperst en dan kan het papier een nabehandeling krijgen, zoals een coating (een lijmlaagje zodat er met inkt op geschreven kan worden) of een kleur.
Beoefenaars en betrokkenen
Marieke de Hoop schept papier in Papiermakerij de Hoop in Rotterdam. Zij maakt in haar werkplaats alle pulp, die voor het maken van papier de grondstof vormt, zelf. Behalve oud papier gebruikt de Papiermakerij veel organisch materiaal. Bijvoorbeeld de aspergeschillen van de aspergeboer. Organisch materiaal moet snel verwerkt worden, omdat het direct gaat rotten en dus stinken. Marieke heeft inmiddels jarenlange ervaring met de mogelijkheden van het drogen, koelen, invriezen of fermenteren van dit soort organische vezels, waar ook scheikundig inzicht bij komt kijken.
In 2012 ontwikkelde Marieke het PapierLab, wat inmiddels is uitgegroeid tot een pulp- en papierwerkplaats waar de reststromen uit de stad, haven, west-Brabant en het Westland worden onderzocht op de kwaliteit van papier of karton dat je er van kan maken. PapierLab is tevens de plek waar uitvinders en designers met papier-prototypes kunnen experimenteren en onderzoeken of zij het kunnen implementeren in een productieketen. In het Papierlab geeft Marieke tevens workshops en masterclasses. PapierLab is open van woensdag t/m zaterdag voor workshops en afspraken.
Geschiedenis en ontwikkeling
In China is de procedure voor het maken van papier aan het begin van de tweede eeuw ontwikkeld. Belangrijke grondstoffen waren hennep, de bast van de moerbeiboom, zijdeafval en vezels van bamboeriet. Arabieren leerden van Chinese gevangenen in de achtste eeuw papier maken. In Europa is het papierscheppen bekend sinds het einde van de twaalfde eeuw. Voor zover bekend stond in 1405 de eerste papiermolen in de Zuidelijke Nederlanden.
In de negentiende eeuw werd er steeds meer papier machinaal vervaardigd. Vanaf circa 1850 werd er papier gemaakt van plantaardige grondstoffen, zoals stro en hout. Naast machinaal vervaardigd papier werd er nog handgeschept papier gemaakt. Dit papier, gemaakt van lompen, werd gebruikt voor meer officiële doeleinden. Rond 1920 sloten in de papierfabrieken de laatste afdelingen voor handgeschept papier. Daarna raakte het ambacht in de vergetelheid, totdat het rond 1950 weer werd opgepikt door een enkele hobbyist. Omdat er geen papierrecepten gearchiveerd zijn, moeten huidige papierscheppers alles weer opnieuw uitvinden.
De laatste jaren is er een toenemende interesse in papierscheppen, op sommige scholen scheppen kinderen papier. De waardering voor het ambacht en allerlei bijzondere soorten papier neemt weer toe. Verduurzaming speelt ook een rol, zo wordt het water dat tijdens een schepproces wordt gebruikt, gefilterd zodat het opnieuw gebruikt kan worden. Steeds vaker wordt papier geschept van restmaterialen uit de tuinbouw.
Borgingsacties
2023-2025
Samen met twee andere professionele papierscheppers een Gilde opzetten waardoor er meer wordt samengewerkt en het papierscheppen beter geborgd en doorontwikkeld kan worden
Een immaterieel erfgoed spotten-productie realiseren voor papierscheppen, in samenwerking met de twee Gildepartners, zodat het ambacht het jaarrond zichtbaar gemaakt wordt
Samen met de Gildepartners een ‘opleiding’ ambachtelijk papiermaken ontwikkelen, zodat de kennis gedeeld wordt. Het vak is niet digitaal door te geven, dat moet van meester op leerling, live
Workshops, basiscursussen en masterclasses blijven organiseren
De mogelijkheden onderzoeken om het fermentatieonderzoek naar het procesmatig voorverteren van organische vezels uit reststromen op papier te zetten en te professionaliseren
De papierproeven die in het Papierlab zijn geweest documenteren en manieren zoeken hoe dit het beste te doen (fysiek en/of digitaal)
Op zoek naar een samenwerking met een chemicus die in de papierwereld werkt of in de circulaire economie zijn/haar werkveld heeft
Mogelijkheden voor samenwerking inventariseren, bijvoorbeeld met de stichtingen rond de papiergeschiedenis in Nederland
Zoeken naar financiële middelen om een professionele digitale communicatie en marketing op te zetten en te onderhouden,
